Czym są emocje?

Emocja z łaciny oznacza stan znacznego poruszenia umysłu.

Cytując wikipedię „emocje to świadome lub nieświadome, silne, względnie nietrwałe, gwałtowne uczucia (stany afektywne) o silnym zabarwieniu i wyraźnym wartościowaniu (o charakterze pobudzenia pozytywnego lub negatywnego), poprzedzone jakimś wydarzeniem i ukierunkowane.”

„Według podejścia fizjologicznego emocje są złożonymi reakcjami autonomicznymi. Powstały w wyniku rozszerzenia mechanizmów zachowania homeostazy”

Naukowcy obecnie bardzo wyraźnie potwierdzają, że u wszystkich ssaków obecne są takie same struktury i mechanizmy fizjologiczne odpowiadające i zawiadujące emocjami. Emocje powstają bowiem w najstarszej i najbardziej prymitywnej części mózgu, układzie limbicznym, który odpowiada min. za takie procesy jak oddychanie i jest wspólny dla wszystkich ssaków. Nowsza część mózgu, kora mózgowa, odpowiada za przetwarzanie informacji i podejmowanie decyzji, a jej stopień pofałdowania determinuje stopień inteligencji danego gatunku.

Układ limbiczny składa się z trzech struktur: hipokampu, podwzgórza i jądra migdałowatego. To ostatnie nadaje znaczenie emocjonalne informacjom docierającym do mózgu, a więc stanowi podstawową strukturę dla życia emocjonalnego. Jądro migdałowate odpowiada za generowanie emocji oraz rozpoznawanie emocji u innych.

Emocje pierwotne vs emocje wtórne

Do pierwotnych, podstawowych emocji w świecie zwierząt biolodzy zaliczają min. strach, lęk, niechęć, złość, zdziwienie i szczęście. Do tych bardziej zaawansowanych emocji wtórnych natomiast np. zazdrość, dumę, smutek, nienawiść czy poczucie winy.

Mimo, że nawet w dzisiejszych czasach zdarza się słyszeć twierdzenia, że zwierzęta emocji nie odczuwają, to już Karol Darwin w swojej publikacji „O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt” podkreślał, ze różne gatunki zwierząt w podobny sposób wyrażają podstawowe emocje jak strach, lęk czy awersję (niechęć).

Czy zauważyliście w jakich sytuacjach pies „jeży sierść”? Pies „się jeży” w sytuacjach powodujących znaczne pobudzenie emocjonalne np. kiedy się przestraszy. U człowieka ten mechanizm działa podobnie, tyle że nie mamy sierści więc efekty nie są tak spektakularne. Wystarczy sobie jednak przywołać momenty, kiedy przeszywa nas dreszcz emocji, np. w sytuacji dużego strachu, gdy oblatuje nas „gęsia skórka” – cóż, gdybyśmy mieli tyle futra co psy, zapewne stało by ono wtedy dęba. Nie bez przyczyny mówi się o trudnych, strasznych sytuacjach, że „aż włos się jeży”. Za tą reakcję odpowiedzialna jest część autonomicznego układu nerwowego, a dokładnie współczulny (sympatyczny) układ nerwowy, który ‘uruchamia się’ podczas sytuacji kryzysowych i pozwala utrzymać czujność, mobilizację i wysoki poziom pobudzenia a emocje odgrywają tu znaczącą rolę.
Czy gdyby antylopa nie odczuwała strachu przed drapieżnikiem byłaby w stanie reagować gwałtownym zrywem i ucieczką przed pewnym zjedzeniem? To układ współczulny powoduje, że w reakcji na stres organizm zalewa fala adrenaliny i noradrenaliny i przestraszona antylopa w panice ucieka przez sawannę walcząc o życie.

Życie emocjonalne psa

Psy bardzo wyraźnie manifestują swoje emocje, zarówno te negatywne jak strach, lęk czy złość, ale także pozytywne jak miłość, przywiązanie, radość, szczęście. Chyba każdy właściciel psa z pełnym przekonaniem może powiedzieć, że jego pies potrafi okazać, że jest szczęśliwy i naprawdę odczuwa radość np. gdy się z nami wita po dłuższej nieobecności, podczas wspólnej zabawy czy w szalonych gonitwach na spacerach.
Nie ma żadnych wątpliwości, że nasze psy podobnie jak wszystkie ssaki odczuwają podstawowe emocje i potrafią je okazywać .Na podstawie przeprowadzonych badań* wiadomo już dzisiaj także, że nasze psy potrafią odczuwać złożone stany emocjonalne i niektóre emocje wtórne jak na  przykład zazdrość czy poczucie sprawiedliwości. Jeszcze niedawno było to kwestionowane i poddawane w wątpliwość, choć opiekunowie psów, żyjąc z nimi pod jednym dachem, wiedzieli o tym przecież od dawna. Czy nasz pies bywa jednak zawstydzony, odczuwa poczucie winy, wstyd lub zażenowanie?

Przeprowadzone przez naukowców badania (min. przez prof. psychologii Stanleya Corena) dowiodły, że umysł psa można porównać do umysłu około 2,5 letniego dziecka, zarówno jeżeli chodzi o jego zdolności poznawcze i umysłowe jak i przeżywane emocje. Oznacza to więc, że podobnie jak dzieci, nasze psy kierują się emocjami, jednak sam zestaw dostępnych emocji nie jest tak bogaty i różnorodny jak w przypadku dorosłych ludzi. Emocje u ludzi zaczynają się różnicować z upływem czasu i z wiekiem człowiek odczuwa coraz bardziej skomplikowane emocje. Skoro zatem zdolności emocjonalne i umysłowe psa porównywalne są do zdolności ludzkiego dziecka, to i jego zakres emocji będzie podobny, a to oznacza, że ciężko przypisywać psu emocje, które u człowieka kształtują się dopiero po osiągnięciu pewnego wieku jak duma, wstyd czy poczucie winy. Rozpatrując te bardziej złożone emocje wtórne, trzeba zatem bardzo ostrożnie posługiwać się takimi pojęciami jak „pies zrobił mi na złość” czy „dobrze wie, że zrobił źle” – łatwo bowiem o przesadę w interpretowaniu wszystkich zachowań zwierząt, na nasz ludzki sposób. Mamy tendencję do przypisywania zwierzętom naszych własnych emocji i związanych nimi reakcjami, jednak dokonywanie takich antropomorfizacji może prowadzić na manowce.

Wiemy dziś, że za zachowania społeczne oraz współgranie pomiędzy myślami a uczuciami odpowiadają komórki wrzecionowate, które obecne są nie tylko u ludzi lecz także u najinteligentniejszych ssaków.
Wiemy także, że ssaki, w tym także nasze psy, mogą doświadczać urazów psychicznych na skutek przebytych traumatycznych doświadczeń oraz cierpieć na depresję.

Na ile jednak życie emocjonalne ludzi i innych zwierząt jest do siebie podobne, nadal pozostaje dla naukowców kwestią otwartą. Nie ulega natomiast wątpliwości, że mózgi wszystkich ssaków mają podobną organizację oraz zachodzą w nich podobne procesy fizjologiczne i biochemiczne, zatem z bardzo dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że wszystkie ssaki odczuwają podobne emocje. Nie możemy jedynie określić, na ile faktycznie podobne jest życie emocjonalne różnych gatunków.
Poczekajmy zatem na wyniki kolejnych badań. To co dziś wydaje się mało prawdopodobne, jutro może stać się faktem. Kto wie? może niebawem usłyszymy nowe rewolucyjne doniesienia nt. emocjonalności u naszych czworonożnych przyjaciół?

Człowiek pewnie nigdy nie dowie się jak to jest być psem, ale nie znaczy to, że temat niewart jest rozważań i dalszych badań 🙂

Autor: Hanna Bota

*Badania przeprowadzone przez Dr Frederike Range z Wydziału Neurobiologii na Uniwersytecie Wiedeńskim oraz niezależnie profesor Christine Harris i Caroline Prouvost z Kalifornii

źródła:
P. McConnell „Z miłości do psa. Jak zrozumieć emocje twoje i twojego psa”
Robert M. Sapolsky „Dlaczego zebry nie mają wrzodów”
Stanley Coren: Jakie emocje faktycznie odczuwają psy? https://perfectdog.com.pl/artykuly/jakie-emocje-faktycznie-odczuwaja-psy/
Stanley Coren : Czy psy czują zazdrość i zawiść? http://psy–ratownicze.eu/dzial.php?id=9&art=241
https://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_emocji_Plutchika